Đọc: Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài (Trích Vũ Như Tô) | Ngữ Văn 12 - Tập 1 | Bài 5: Nhân Vật Và Xung Đột Trong Bi Kịch - Lớp 12 - Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống

Trang 132

VĂN BẢN 2: Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài (Trích Vũ Như Tô)

Nguyễn Huy Tưởng

Phải chăng giá trị của nghệ thuật là ở chỗ nó có ích cho đời sống?

HỒI THỨ NĂM

Một cung cấm 

LỚP I

Vũ Như Tô – Đan Thiềm

VŨ NHƯ TÔ – Có việc gì mà bà chạy hớt hơ hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.

ĐAN THIỀM (thở hổn hển) – Nguy đến nơi rồi... Ông Cả!

VŨ NHƯ TÔ – Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu Trùng chia năm đã được một phần.

ĐAN THIỀM – Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.

VŨ NHƯ TÔ – Sao bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đấu. Làm gì phải trốn?

Lời thoại và hành động thể hiện thái độ gì của các nhân vật?

ĐAN THIỀM – Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi! Ông phải trốn đi mới được!

VŨ NHƯ TÔ – Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?

ĐAN THIỀM – Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lí cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.

VŨ NHƯ TÔI – Sao thế?

ĐAN THIỀM – Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.

Tình huống kịch được miêu tả trong lớp I là gì?

Trang 133

VŨ NHƯ TÔ - Tôi làm gì nên tội?

ĐAN THIÊM - Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu Trùng Đài, họ có cần đâu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông, phá Cửu Trùng Đài.

VŨ NHƯ TÔ – Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.

Bối cảnh nào được tái hiện thông qua các chỉ dẫn sân khấu?

ĐAN THIỀM – Ông phải trốn đi. (có tiếng quân âm âm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng tù và, tiếng ngựa hí) Ông phải trốn đi. (lời có vẻ van lơn) Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uổng. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.

VŨ NHƯ TÔ – Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?

ĐAN THIỀM – Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.

VŨ NHƯ TÔ – Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu Trùng Đài một bước. Tôi quyết ở đây. 

ĐAN THIỀM (thất vọng) – Ông Cả ơi!

LỚP II

Những người trên, thêm Nguyễn Vũ

NGUYỄN VŨ (lật đật và xộc xệch) – Kìa, thầy Cả

VŨ NHƯ TÔ – Lạy Cụ lớn.

NGUYỄN VŨ – Thấy có biết việc gì không?

VŨ NHƯ TÔ – Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiềm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyễn Quận công làm phản.

NGUYỄN VŨ (hất hàm hỏi Đan Thiềm) – Thế nào?

ĐAN THIÊM – Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?

Trang 134

NGUYỄN VŨ – Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.

ĐAN THIỀM (rú lên) – Cái gì đó? (có tiếng động ẩm ẩm ở xa) Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng tai) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi)

NGUYỄN VŨ – Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng, lại để cho ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hoá giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!

Để ý thái độ của Vũ Như Tô, Đan Thiêm khi Nguyễn Vũ xuất hiện.

ĐAN THIÊM (quay bảo Vũ Như Tô) - Ông định chết ở đây sao? Ông gần quá. Quận công có ưa gì ông đâu?

VŨ NHƯ TÔ (xẵng) – Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.

ĐAN THIÊM – Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?

Nội giám hoảng hốt vào.

LỚP III

Những người trên, thêm Lê Trung Mại

LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, nguy đến nơi rồi. Kia mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái,...

NGUYỄN VŨ – Có việc chi, Trung Mại? 

LÊ TRUNG MẠI – Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Trí Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào của Bắc Thần...

NGUYỄN VŨ - Thiên tử đâu?

LÊ TRUNG MẠI – Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên Sự kiện nào được miêu tả là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem ba nghìn quân trong lớp III Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc Thần đốt lửa cho sáng...

NGUYỄN VŨ (nóng ruột, giậm châu gắt) – Thiên tử đâu? Nói mau lên.

LÊ TRUNG MẠI – Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng tưởng là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi ngài qua cửa Thái Học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản.

________________________________________________________

Nội giám (hay thái giám, hoạn quan): một chức quan hầu cận trong cung vua.

Trang 135

NGUYỄN VŨ – Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.

LÊ TRUNG MẠI – Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết. (khóc)

NGUYỄN VŨ (khóc) – Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (cảm động quá, ngã xuống)

LÊ TRUNG MẠI (Nức nở) – Khốn nạn, Khâm Đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết... (không nói được nữa)

VŨ NHƯ TÔ – Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩn Cụ lớn.

NGUYỄN VŨ (vẫn khóc) – Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra)

LÊ TRUNG MẠI – Trời ơi! Cụ lớn Đông các! (vực dậy, máu me đầm đìa)

NGUYỄN VŨ – Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã. (ngất đi)

VŨ NHƯ TÔ (nhìn Đan Thiềm, nhìn thấy Nguyễn Vũ) – Thảm não chưa?

LÊ TRUNG MẠI (Sở người Nguyễn Vũ) – Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được? Chết thực rồi! 

ĐAN THIÊM (thở dài) - Biến đến thế là cùng.

Một bọn nội giám nữa vào.

LỚP IV

Những người trên, thêm một bọn nội giám khác

MỘT TÊN NỘI GIÁM – Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?

LÊ TRUNG MẠI – Việc chi nữa?

Sự kiện nào được miêu tả trong lớp IV?

TÊN NỘI GIÁM – Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y Vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả Hầu là Phùng Mai đúng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bắt Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ ở bên Bồ Đề được tin vua bị giết, 

Trang136

kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu Trùng Đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình hình nguy ngập lắm rồi.

Chú ý sự khác biệt trong hành động, thái độ của các nhân vật trong tình thế nguy ngập.

VŨ NHƯ TÔ – Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn Cửu Trùng Đài?

TÊN NỘI GIÁM – Kẻ phá, người đốt...

VŨ NHƯ TÔ – Vô lí.

BỌN NỘI GIÁM – Vô lí? Vô lí? Để Cửu Trùng Đài làm gì? Vì đâu mà có quân phản nghịch? An Hoà Hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?

VŨ NHƯ TÔ – Vô lí. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gầu: “Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh”. Có tiếng đổ âm âm. Họ chạy cả.)

LÊ TRUNG MẠI (nháy bọn nội giám) – Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?

BỌN NỘI GIÁM – Chạy đi anh em ơi! (họ chạy nốt)

LỚP V

Vũ Như Tô – Đan Thiềm

ĐAN THIÊM - Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìn ông đấy: trốn đi!

VŨ NHƯ TÔ – Họ tìm tôi, nhưng có lí gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?

ĐAN THIỀM – Ông dùng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!

VŨ NHƯ TÔI – Còn bà?
Chú ý thái độ của Vũ Như
ĐAN THIỀM - Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ dội: Tô và Đan Thiêm.
“Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ”)
VŨ NHƯ TÔ (thản nhiên) – Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
Tham quyền cố vị: cố giữ lấy quyền hành, địa vị, không chịu rời bỏ (cho dù đã không còn đủ năng lực hoặc điều kiện để làm việc).