Bài 1: Khái quát về thiết kế trang phục nghệ thuật | Mĩ Thuật 12 (Thiết Kế Mĩ Thuật Sân Khấu, Điện Ảnh) - Lớp 12 - Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống

(Trang 5)

KHÁM PHÁ

Trang phục trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn

Trong nghệ thuật biểu diễn, cùng với nhiệm vụ tạo hình bối cảnh, tạo hình nhân vật là một phần quan trọng. Diễn viên trong mỗi một tiết mục sân khẩu (ca nhạc, tạp kĩ,...), vở kịch, bộ phim,... đều phải "hoá thân" thành nhân vật trong tác phẩm theo kịch bản do nhà biên kịch tạo nên và ý tưởng dàn dựng của đạo diễn.

Ngoài việc hoá trang diện mạo, hoạ sĩ thiết kế mĩ thuật và hoạ sĩ phục trang phải  thiết kế trang phục để hình ảnh nhân vật do diễn viên đảm nhận đúng với yêu cầu của kịch bản, phù hợp với bối cảnh lịch sử, giai tầng xã hội của nhân vật trong kịch bản. Phục trang cũng góp phần thể hiện tính cách, nghề nghiệp, hoàn cảnh sống,... của nhân vật.

Trang phục trong phim Thái sư Trần Thủ Đột⁽¹⁾

Câu hỏi: Trang phục nghệ thuật biểu diễn khác với trang phục trong đời sống như thế nào?

(1) Nguồn: Hãng phim truyện Việt Nam

(Trang 6)

Thiết kế trang phục nghệ thuật không chỉ tạo ra hình ảnh bên ngoài của nhân vật mà còn đưa đến cho người xem những thông tin khác như nội dung phản ánh của kịch bản và ý tưởng dàn dựng của đạo diễn. Từ đó giúp khán giả nhận thức được hiện thực cuộc sống và giá trị thẩm mĩ trong từng phân cảnh và toàn bộ tác phẩm sân khấu, điện ảnh.

Các diễn viên với trang phục trong phim⁽¹⁾

Như vậy, thiết kế trang phục nghệ thuật là hoạt động sáng tạo những kiểu dáng quần, áo, giày, mũ, đồ trang sức,... cho các nhân vật trong kịch bản, nhằm tạo ra sự chân thực, sống động, giàu tính thẩm mĩ, góp phần vào sự thành công của tác phẩm sân khấu, điện ảnh.

Câu lệnh thực hành: Sưu tầm một số hình ảnh trang phục nghệ thuật ở những bộ phim, vở diễn mình yêu thích.

(1) Nguồn: Hãng phim truyện Việt Nam, Hãng phim truyện I

(Trang 7)

NHẬN BIẾT

Đặc điểm của thiết kế trang phục trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn

Thiết kế trang phục trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn là một ngành đặc trưng trong công việc thiết kế mĩ thuật cho tác phẩm sân khấu, điện ảnh. Ở mỗi vở diễn sân khấu, bộ phim điện ảnh, hoạ sĩ thiết kế trang phục nghệ thuật (thường được gọi là hoạ sĩ phục trang) là một bộ phận/ thành viên trong tổ thiết kế mĩ thuật. Trong quá trình sáng tác, thiết kế, hoạ sĩ phục trang có khả năng sáng tạo độc lập trong lĩnh vực của mình trên cơ sở:

- Trang phục nghệ thuật là trang phục đặc thù dành cho diễn viên được chọn đảm nhiệm vai diễn trong một vở kịch, bộ phim cụ thể nào đó.

- Trang phục của các nhân vật trong một vở kịch, bộ phim đều liên quan đến những chất liệu, kiểu dáng trang phục đã có trong các thời đại, thời kì lịch sử hoặc đời sống đương đại, có những yếu tố mang tính cách điệu so với trang phục thường có trong thực tế.

Bản thiết kế trang phục trong một vở tuồng cổ Việt Nam⁽¹⁾

Câu hỏi: Vì sao hoạ sĩ thiết kế trang phục nghệ thuật cần phải biết đến hoàn cảnh lịch sử, xã hội trong kịch bản?

^{(1) Nguồn: Hoàng Song Hào}

(Trang 8)

Trang phục trong tác phẩm sân khấu, điện ảnh đều gắn bó với phạm vi phản ánh/tái hiện hiện thực cuộc sống của các nhân vật trong vở kịch, bộ phim đó. Vì vậy, về tạo hình nhân vật nói chung và thiết kế trang phục cho các nhân vật nói riêng phải thể hiện được hình ảnh con người thuộc nhiều giai tầng, hoàn cảnh sống, nghề nghiệp,... khác nhau trong đời sống xã hội ở các thời đại, thời kì lịch sử được trình bày trong kịch bản và những ý tưởng dàn dựng của đạo diễn.

Trang phục trong vở chèo Quan Âm Thị Kính⁽¹⁾

Trang phục trong phim Trò đồi⁽²⁾

(1) Nguồn: Nhà hát chèo Việt Nam

(2) Nguồn: Hữu Tuấn

(Trang 9)

- Tính cách nhân vật cũng thường được phản ánh qua màu sắc, chất liệu, kiểu cách,... của trang phục như quần áo, giầy, mũ, đồ trang sức,... Khi thiết kế trang phục, hoạ sĩ không thể tạo nên sản phẩm quá khác biệt về kiểu dáng, chất liệu so với thời đại của các nhân vật khác trong tác phẩm sân khấu điện ảnh.

Trang phục trong phim Tây Sơn hào kiệt⁽¹⁾

Trang phục trong phim Harry Potter⁽²⁾

Câu hỏi: Trang phục nghệ thuật có đặc điểm gì?

(1) Nguồn: Pops.vn

(2) Nguồn: Shuterstock

(Trang 10)

- Hoạ sĩ thiết kế trang phục trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn còn phải quan tâm đến những đặc điểm của từng thể loại ở các loại hình nghệ thuật sân khấu như kịch hát sân khấu (tuồng, chèo, cải lương), kịch nói (chính kịch, hài kịch, bi kịch),... cũng như các thể loại điện ảnh như phim tài liệu, phim hành động, phim trinh thám, phim tâm líxã hội, phim hài, phim ca nhạc, phim viễn tưởng, phim kinh dị,...

Trang phục trong phim Phù thuỷ (The Witches)⁽¹⁾

Trang phục các nhân vật siêu nhân trong phim viễn tưởng⁽²⁾

Câu hỏi:

- Công việc chính của hoạ sĩ thiết kế trang phục là gì?

- Thiết kế trang phục cho các nhân vật của vở diễn/ bộ phim khác với thiết kế trang phục cho các ca sĩ, vũ công trong chương trình biểu diễn ca nhạc, tạp kĩ như thế nào?

(1), (2) Nguồn: Shutterstock

(Trang 11)

Em có biết

Thiết kế thời trang và thiết kế trang phục cho nhân vật trong vở diễn, bộ phim có những nét tương đồng trong thiết kế và sự khác biệt trong cách ứng dụng cũng như biểu diễn:

- Thiết kế thời trang là sự sáng tạo những kiểu mẫu trang phục để thể hiện những xu hướng đổi mới liên tục của xã hội. Trình diễn thời trang sử dụng người mẫu có hình thể chuẩn để giới thiệu, quảng bá sản phẩm sáng tạo của nhà thiết kế. Trong khi đó, thiết kế trang phục nghệ thuật là sáng tạo ra những kiểu dáng trang phục cho các nhân vật theo yêu cầu phản ánh câu chuyện, tính cách nhân vật của mỗi vở diễn/bộ phim; thường tái hiện những chất liệu, kiểu dáng trang phục của nhiều thời kì như quá khứ, đương đại hoặc viễn tưởng nhưng không nhằm mục đích tạo ra các xu hướng trang phục mới trong đời sống xã hội.

- Trong các bộ phim nước ngoài (phim lịch sử, dã sử, thần thoại, cổ tích,...) việc thiết kế trang phục được làm rất công phu, kĩ lưỡng tạo nên vẻ đẹp và tính cách của nhân vật, đồng thời cũng hoà hợp, gắn bó với bối cảnh được tạo dựng kì công đưa đến người xem nhiều cảm nhận thẩm mĩ.

Tạo hình nhân vật trong phim Chàng ngốc (Forrest Gump), tượng sáp trong bảo tàng tượng sáp Madame Tussauds Hollywood, Hoa Kỳ)

(1) Nguồn: Shutterstock

(Trang 12)

- Trang phục nghệ thuật là trang phục độc nhất, mang cá tính riêng của từng nhân vật (khác với sản xuất hàng loạt) dành cho diễn viên đảm nhiệm vai diễn trong vở kịch, bộ phim cụ thể.

- Trang phục nhân vật trong sân khấu, điện ảnh không chỉ là quần, váy, áo ngắn, áo dài,... mà còn bao gồm cả đồ dùng, đồ trang sức gắn bó với nhân vật như giày dép, mũ, cà vạt, khăn quàng, kính đeo mắt, đồng hồ, đồ trang sức (vòng đeo tay, cổ; hoa tai, nhẫn,...).

Trang phục trong phim Trò đời⁽¹⁾

Trang phục trong phim Người nhận (Spider-Man)⁽²⁾

(1) Nguồn: Hữu Tuấn

(2) Nguồn: Shutterstock

(Trang 13)

Trang phục của các nhân vật trong một vở kịch/ bộ phim dù có những yếu tố mang tính cách điệu nhưng phải gắn với những đặc điểm của trang phục trong đời sống thực như chất liệu, kiểu dáng, màu sắc, tính thời đại (thời kì) lịch sử (cổ đại, trung đại, cận đại, đương đại) theo nội dung câu chuyện được thể hiện trong kịch bản và ý tưởng dàn dựng của đạo diễn, tái hiện một cách chân thực về văn hoá thời đại đó.

Thiết kế trang phục trong một vở diễn đề tài lịch sử⁽¹⁾

- Trang phục của các nhân vật trong vở diễn, bộ phim luôn gắn bó với phạm vi phản ánh, tái hiện hiện thực cuộc sống được thể hiện trong kịch bản và ý tưởng dàn dựng của đạo diễn. Vì vậy thiết kế trang phục cho các nhân vật phải thể hiện được vị thế, tầng lớp xã hội (vua, quan, tướng lĩnh, thương lái, thường dân,...), hoàn cảnh (vương giả, giàu, nghèo, bần cùng....) cũng như nghề nghiệp, cách sống của nhân vật trong xã hội ở các thời đại, thời kì lịch sử được phản ánh trong kịch bản.

Sự khác biệt về trang phục của các nhân vật giữa thập kỉ 60 và cuối thập kỉ 90 của thế kỉ 20 về đề tài gia đình và xã hội của Lưu Quang Vũ⁽²⁾

(1) Nguồn: Hoàng Song Hào

(2) Nguồn: Nguyễn Hữu Phần

(Trang 14)

- Thiết kế trang phục cho các nhân vật trong tác phẩm sân khấu, điện ảnh không chỉ là những bản vẽ, mô hình thiết kế mà phải thể hiện thành sản phẩm trên cơ sở số đo của diễn viên được phân vai.

Số đo của diễn viên được tính toán đễ sử dụng trong thiết kế, thể hiện trang phục⁽¹⁾

Tạo hình nhân vật bao gồm phục trang, hoá trang trong phim Người sắt (Iron Man)⁽²⁾

(1) Nguồn: Diệu Hằng

(2) Nguồn: Shutterstock

(Trang 15)

Các bước cơ bản thiết kế trang phục trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn

- Bước 1: Tìm hiểu, phân tích kịch bản và nhân vật

Để có thể thực hiện được công việc thiết kế trang phục cho các nhân vật trong một tác phẩm sân khấu, điện ảnh, hoạ sĩ phục trang cũng như các thành viên khác trong tổ thiết kế mĩ thuật phải nghiên cứu kịch bản, bàn bạc với hoạ sĩ chính và đạo diễn để nắm được đầy đủ nội dung, yêu cầu của kịch bản, hoàn cảnh lịch sử của câu chuyện, giai tầng, nghề nghiệp, hoàn cảnh sống, tính cách của từng nhân vật. Từ đó, có được phương án thiết kế phục trang thích hợp theo phong cách sáng tác của mình.

Em có biết

Bảng phân tích, tổng hợp đặc điểm nhân vật trong kịch bản phim Chí Phèo

(Trang 16)

- Bước 2: Sưu tầm, nghiên cứu tài liệu liên quan đến kịch bản và nhân vật

Hoạ sĩ phục trang phải tìm kiếm tư liệu liên quan đến thời đại, thời kì, giai đoạn lịch sửđược phản ánh trong kịch bản từ nhiều nguồn khác nhau như bảo tàng, trung tâm lưu trữ, thư viện,... để có được những hiểu biết về chất liệu, kiểu dáng, đặc điểm, sự khác biệt về trang phục của được các tác giả lựa chọn, phản ánh trong kịch bản.

Một số cách khai thác hình ảnh trong thiết kế trang phục nghệ thuật

KỊCH BẢN – ĐẠO DIỄN

Hoạ sĩ phục trang

Tư liệu tham khảo

Lịch sử

Thư viện

internet

Thực tế khảo sát

Bối cảnh

Chuyên gia

Yêu cầu cụ thể

Câu hỏi: Vì sao nói trang phục trong các vở kịch, bộ phim góp phần quan trọng vào việc thể hiện tính cách của mỗi nhân vật?

- Bước 3: Phân tích nhân vật đề hình thành ý tưởng, bản vẽ, mô hình thiết kế trang phục nhân vật

Trên cơ sở hiểu biết và các tư liệu (bằng văn bản, hiện vật, tranh, ảnh, video,...) đã sưu tầm, hoạ sĩ phục trang bước vào giai đoạn chuẩn bị sáng tác. Đầu tiên cần thống kê đầy đủ, có hệ thống tất cả những nhân vật chính, phụ, quần chúng,... trong vở diễn/ bộ phim. Sau đó phân loại nhân vật theo giai tầng để có thể sáng tạo, thiết kế những trang phục cho từng nhân vật, nhóm nhân vật của vở diễn, bộ phim.

Trang phục nữ hầu và tiểu thư⁽¹⁾

(1) Nguồn: Hoàng Song Hào

(Trang 17)

+ Hoạ sĩ phục trang cần trình bày, bảo vệ ý tưởng thiết kế với hoạ sĩ phụ trách chính khâu thiết kế mĩ thuật, đạo diễn và các thành phần sáng tác khác để trao đổi; tiếp nhận sự đóng góp ý kiến cho việc chỉnh sửa đến khi có được bản thiết kế hoàn chỉnh.

Hoạ sĩ vẽ thiết kế trang phục trên giấy⁽¹⁾

+ Từ bản vẽ thiết kế trang phục các nhân vật hoàn chỉnh, hoạ sĩ thiết kế trang phục phải lấy số đo thực tế của từng diễn viên để điều chỉnh theo đúng chiều cao, vòng ngực, vòng bụng, chiều rộng vai, chiều dài chân, tay của diễn viên. Điều này giúp cho khâu dựng mẫu trang phục được thuận lợi và diễn viên sử dụng trang phục biểu diễn vừa vặn, thoải mái, thuận lợi trong diễn xuất cũng như bảo đảm tính thẩm mĩ cho nhân vật mà họ thể hiện.

Quay phim với trang phục hoàn chỉnh⁽²⁾

Câu lệnh thực hành: Lựa chọn kịch bản một vở kịch, bộ phim và lên ý tường thiết kế trang phục cho một nhân vật mà em yêu thích bằng hình thức bản vẽ hoặc mô hình.

THẢO LUẬN

Trưng bày sản phẩm thiết kế trang phục trong lĩnh vực biểu diễn và trao đổi theo các nội dung sau:

- Sự khác nhau giữa thiết kế thời trang với thiết kế trang phục trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn.

- Đóng góp của trang phục nghệ thuật trong thành công của một bộ phim.

- Khi thiết kế trang phục cho nhân vật của một vở kịch, bộ phim, bạn cần lưu ý điều gì?

- Trong quá trình thực hành lên ý tưởng thiết kế trang phục, bạn gặp khó khăn gì? Bạn đã khắc phục bằng cách nào?

(1) Nguồn: Trần Thanh Việt

(2) Nguồn: Shutterstock

(Trang 18)

VẬN DỤNG

Lên ý tưởng thiết kế những bộ trang phục cho nhân vật trong một vở kịch, bộ phim yêu thích.

Gọi ý:

- Đặc điểm của nhân vật;

- Bối cảnh xuất hiện của nhân vật (lịch sử, xã hội);

- Hình thức thể hiện (vẽ, làm mô hình từ các vật dụng tái chế như quần áo cũ và vật liệu đơn giản từ địa phương như kim sa, trang kim, giấy màu, đề can,...).

Em có biết

- Thiết kế trang phục cho các nhân vật trong những vở kịch sân khấu, bộ phim điện ảnh (còn được gọi ngắn gọn là phục trang sân khấu, phục trang điện ảnh) là một nghề sáng tạo đã xuất hiện cùng sự ra đời và phát triển của hai loại hình nghệ thuật này.

Trang phục cung đình Châu Âu thế kỉ 15 – 17⁽¹⁾

- Trên tiêu đề (Génerique) của mỗi bộ phim và các hình thức giới thiệu vở diễn sân khấu luôn có tên của người, bộ phận thiết kế, thể hiện trang phục.

- Hoạ sĩ phục trang sân khấu, điện ảnh là một chuyên ngành được đào tạo trong các trường nghệ thuật như Đại học Sân khẩu – Điện ảnh Hà Nội, Đại học Sân khấu – Điện ảnh TP. Hồ Chí Minh, Đại học Văn hoá Nghệ thuật quân đội và một số trường đại học, cao đẳng khác.

Trang phục sân khấu Việt Nam đương đại⁽²⁾

(1) Nguồn: Wikimedia

(2) Nguồn: Hoàng Song Hào