Bài 2: Thiết kế bảo tồn di sản kiến trúc | Mĩ Thuật 12 (Kiến Trúc) - Lớp 12 - Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống

(Trang 17)

KHÁM PHÁ

Bảo tồn di sản kiến trúc là công việc nghiên cứu, tìm hiểu đề nhận thức rõ được giá trị và ý nghĩa của các di tích kiến trúc, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm duy trì sự tồn tại lâu dài và tính toàn vẹn của di tích đó như bảo vệ, bảo quản, sửa chữa, phục chế, tu bổ,... Ngoài ra, bảo tồn di sản kiến trúc còn bao gồm cả những giải pháp nhằm nâng cao khả năng thích ứng của di tích kiến trúc với các điều kiện mới.

Các giải pháp, công việc của bảo tồn di sản⁽¹⁾

Câu hỏi: Mục tiêu quan trọng nhất của công tác bảo tồn di sản kiến trúc là gì?

(1) Nguồn: Duy Thanh

(Trang 18)

NHẬN BIẾT

Những phương pháp đặc thù trong công tác bảo tồn, trùng tu di sản kiến trúc

Căn cứ vào đặc điểm, hiện trạng khác nhau của từng công trình, bảo tồn di sản kiến trúc có những phương pháp đặc thù, cụ thể là:

- Tu bổ, bảo quản công trình di sản kiến trúc

Đây là hoạt động nhằm phòng ngừa và hạn chế những nguy cơ làm hư hỏng mà không làm thay đổi những yếu tố nguyên gốc vốn có của di sản kiến trúc. Phương pháp bảo tồn này không vi phạm tới tính chất nguyên gốc và không đe doạ xoá bỏ bất cứ một yếu tố hoặc giá trị nguyên trạng nào.

Di tích thành cổ Diên Khánh, Khánh Hoà, được xếp hạng Di tích lịch sử cấp Quốc gia năm 1988⁽¹⁾

- Bảo tồn trùng tu từng phần hoặc toàn phần di sản kiến trúc

Là tái lập hình thức của di sản một cách chuẩn xác như đã từng có vào một thời điểm xác định trong quá khứ, bằng cách loại bỏ những thay đổi không phù hợp hoặc bổ sung những bộ phận đã mất.

Trùng tu nhóm tháp G của khu di tích đền, tháp Mỹ Sơn, Duy Xuyên, Quảng Nam⁽²⁾

- Bảo tồn thích ứng

Là công việc bảo vệ các giá trị của công trình di sản kiến trúc nhưng vẫn đảm bảo khả năng thích ứng của di sản đó với môi trường và xã hội đang thay đổi.

Biệt thự ở phố Điện Biên Phủ, Ba Đình, Hà Nội, một công trình di sản kiến trúc được trùng tu thích ứng trong bối cảnh mới⁽³⁾

(1) Nguồn: Nguyễn Tuấn Anh

(2) Nguồn: Lê Quân

(Trang 19)

EM CÓ BIẾT

Trùng tu toàn bộ di sản kiến trúc Liên Hoa Đài (Chùa Một Cột, nằm trong quần thể kiến chúc chùa Diên Hựu, Hà Nội) là ví dụ tiêu biểu về phục dựng di sản kiến trúc.

Liên Hoa Đài năm 1898⁽¹⁾

Bản vẽ Chùa Diên Hựu bao gồm Liên Hoa Đài do kiến trúc sư Lu-i Bo-da-xi-ê (Luis Bezacier) ghi chép vào đầu thế kỉ 20⁽²⁾

Liên Hoa Đài bị phá huỷ năm 1954⁽³⁾

Liên Hoa Đài được phục dựng năm 1955⁽⁴⁾

Câu lệnh thực hành: ưu tầm hình ảnh, tài liệu về quá trình bảo tồn, trùng tu một di sản kiến trúc.

(1) Nguồn: Firmin André Salles

(2) Nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia I

(3) Nguồn: Carnet du Viet Nam

(4) Nguồn: Raymond Cauchetier

(Trang 20)

EM CÓ BIẾT

Từ việc khảo sát cẩn trọng, quá trình trùng tu trên cơ sở sử dụng kĩ thuật tân tiến nhưng không xa rời yếu tố gốc với phương châm giữ nguyên trạng những thành phần gốc của di tích, sau ba năm triển khai, toàn bộ việc trùng tu đình Chu Quyến đã hoàn thành và vẫn giữ được nét đẹp của một ngôi đình cổ xưa.

Đình Chu Quyền, Hà Nội, sau khi trùng tu⁽¹⁾

Đình Trùng Hạ được trùng tu mà không tuân theo các nguyên tắc bảo tồn làm mất đi tính vốn có của di tích.

Đình Trùng Hạ, Ninh Bình, trước và sau khi trùng tu⁽²⁾

(1), (2) Nguồn: Viện Bảo tồn di tích

(Trang 21)

Ý nghĩa công tác bảo tồn di sản kiến trúc

Ý nghĩa công tác bảo tồn di sản kiến trúc không chỉ bao gồm các hoạt động nhằm bảo vệ di sản về mặt vật lí như bảo dưỡng, bảo quản, sửa chữa, phục chế, tu bổ, tái dựng,... mà còn nhằm nâng cao khả năng thích ứng của di tích kiến trúc với các điều kiện mới, tạo tiền đề phát triển kinh tế, du lịch cũng như trao truyền những giá trị đối với các thế hệ sau này về nghệ thuật truyền thống, bản sắc văn hoá,...

Ý nghĩa của bảo tồn di sản kiến trúc

Gìn giữ, phát huy bản sắc văn hoá truyền thống

Nâng cao nhận thức, giáo dục thẩm mĩ

Gìn giữ, phát triển tài nguyên du lịch

Sơ đồ ý nghĩa bảo tồn di sản kiến trúc)

- Gìn giữ, phát huy bản sắc văn hoá truyền thống

Công trình kiến trúc là sản phẩm của văn hoá, sinh ra từ những nhu cầu, tập tục, thói quen, lối sống, nếp nghĩ, cách ứng xử,... của con người. Theo thời gian, những nét văn hoá có giá trị sẽ được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua các di sản phi vật thể và di sản vật thể, trong đó có di sản kiến trúc và gọi là "truyền thống". Truyền thống được lưu truyền, kế thừa và phát triển liên tục sẽ tạo ra bản sắc.

Chùa Bảo Sơn, khu Di tích Quốc gia đặc biệt Cổ Loa, Hà Nội⁽²⁾

(1) Nguồn: Thanh Trang

(2) Nguồn: Nguyễn Tuấn Anh

(Trang 22)

- Nâng cao nhận thức, giáo dục thẩm mĩ

Công trình kiến trúc phản ánh bộ mặt chung về đời sống vật chất, văn hoá tinh thần của xã hội. Bất kì công trình kiến trúc nào cũng đều có mục đích sử dụng nhất định, phục vụ một nhu cầu cụ thể của con người trong xã hội. Đồng thời, kiến trúc luôn gắn liền với một thời đại, một hoàn cảnh xã hội xác định. Vì thế, thông qua các di tích kiến trúc, chúng ta dễ dàng cảm nhận được hiện thực xã hội, trình độ văn minh, quan niệm thẩm mĩ,... của xã hội tại thời điểm công trình kiến trúc được ra đời, từ đó nâng cao nhận thức, giáo dục thẩm mĩ và khơi gợi lòng tự hào dân tộc.

Quần thể di sản Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Hà Nội⁽¹⁾

Quần thể di sản Văn Miếu – Quốc Tử Giám bao gồm: Văn Miếu (nơi thờ các -bậc tiên hiền), hồ Văn và Quốc Tử Giám (trường đại học đầu tiên của Việt Nam). Các công trình kiến trúc này không chỉ có giá trị về lịch sử mà còn là nơi bảo tồn, lưu giữ các hiện vật văn hoá quý báu của cha ông, tôn vinh đạo học, khuyến học, khuyến tài....

(1) Nguồn: Nguyễn Tuấn Anh

(Trang 23)

- Gìn giữ, phát triển tài nguyên du lịch

Xã hội ngày càng phát triển hiện đại, các quốc gia đều hội nhập và có sự giao thoa văn hoá với nhau, các di tích kiến trúc càng được gìn giữ, tu bổ, tôn tạo tốt thì sức thu hút khách tham quan du lịch trong và ngoài nước ngày càng nhiều, góp phần tạo ra sinh kế cho cá nhân và cộng đồng; là nguồn lực để phát triển kinh tế – xã hội của quốc gia.

Phố cổ Hội An, Quảng Nam⁽¹⁾

Khu di tích đền, tháp Mỹ Sơn, Quảng Nam⁽²⁾

Tỉnh Quảng Nam, Việt Nam trở thành một địa điểm du lịch hấp dẫn với hai quần thể kiến trúc được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá Thế giới.

Câu hỏi: Theo em, tại sao cần phải bảo tồn các công trình di sản kiến trúc?

(1) Nguồn: Nguyễn Tuấn Anh

(2) Nguồn: Shutterstock

(Trang 24)

Một số phương pháp khảo sát hiện trạng di sản kiến trúc

- Phương pháp vẽ ghi

Là phương pháp thể hiện lại công trình kiến trúc đã có bằng các hình vẽ. Nội dung bản vẽ bao gồm các hình chiếu, phối cảnh, chi tiết của công trình,... Các hình vẽ yêu cầu tính rõ ràng, khúc chiết và trung thực. Các bản vẽ thường được thực hiện bằng bút chì, bút kim, màu nước,...

Bản vẽ mặt bằng tổng thể Chùa Láng(1)

Bản vẽ phối cảnh Chùa Láng⁽²⁾

Bản vẽ mặt đứng Tam quan Chùa Láng⁽³⁾

Bản vẽ các chi tiết kiến trúc trong Chùa Láng⁽⁴⁾

(1) Nguồn: Bùi Việt Hùng

(2), (3) Nguồn: Nguyễn Trọng Hoàn

(4) Nguồn: Chu Tiến Đức

(Trang 25)

- Phương pháp dựng mô hình

Đây là phương pháp tái hiện công trình di sản kiến trúc trong không gian 3 chiều. Mô hình có thể làm bằng phương pháp thủ công với chất liệu gỗ, kim loại, thạch cao, bìa cứng,... Quá trình làm mô hình thường kết hợp thực hiện các tính toán, kiểm tra sức bền của hệ cấu trúc công trình hiện trạng để đưa ra các giải pháp tu bổ phù hợp.

Mô hình tổng thể Chùa Láng⁽¹⁾

- Phương pháp in bản dập

Kĩ thuật này dùng giấy dó, giấy bản hoặc một số giấy mềm khác đặt lên mặt bản khắc trên đá hoặc gỗ, sau đó dùng bột màu hoặc mực dập lên trên mặt giấy. Phương pháp này chỉ thực hiện được với những hình khắc chìm và chạm nổi không cao quá. Hiệu quả của thể loại bản dập phản ánh được chính xác về nguyên trạng bề mặt hình trang trí.

Sinh viên Trường Đại học Văn Lang ghi chép hoạ tiết từ công trình Kinh thành Huế bằng phương pháp về can và in bản dập.⁽²⁾

Câu lệnh thực hành: Mô phòng công trình, di sản kiến trúc theo một kĩ thuật yêu thích.

(1) Nguồn: Bùi Việt Hùng

(2) Nguồn: Nguyễn Thị Mến

(Trang 26)

EM CÓ BIẾT

- Phương pháp đồ khuôn

Được sử dụng để tạo ra các bản sao cho các chi tiết trang trí, điêu khắc của công trình kiến trúc có kích thước không quá lớn và có độ nổi khối cao. Hoa văn hoạ tiết sau khi được tiến hành xử lí, bảo vệ, sẽ được đổ lên một hỗn hợp thạch cao hoặc silicone hoặc sáp,... để tạo ra bản sao chi tiết.

Các bước đổ khuôn sao chép chi tiết kiến trúc⁽¹⁾

- Phương pháp ghi hình

Đây là phương pháp ghi lại thông tin tư liệu về một công trình kiến trúc tương đối chính xác và nhanh chóng, thông qua các thiết bị ghi hình như máy ảnh, điện thoại có chức năng chụp ảnh/quay phim,... giúp người xem có cái nhìn trực quan về sự biến đổi của một công trình qua các thời kì.

Ghi hình Ngọ Môn, Kinh thành Huế, Thừa Thiên Huế⁽²⁾

- Phương pháp quét tia laser 3D

Công nghệ quét tia laser 3D kết hợp sử dụng thiết bị bay không người lái vừa giúp việc mô hình hoá công trình kiến trúc trên thực tế một cách nhanh chóng, vừa giúp việc thu thập dữ liệu về hiện trạng của công trình được chính xác, khách quan hơn khi so sánh với các phương pháp đo lường truyền thống.

Sử dụng quét tia laser 3D trong mô hình hoá công trình kiến trúc⁽³⁾

(1), (2), (3) Nguồn: Thanh Trang

(Trang 27)

Quy trình cơ bản trong thiết kế bảo tồn di sản kiến trúc gồm 4 bước.

1 KHẢO SÁT VÀ LẬP HỒ SƠ HIỆN TRẠNG

Ảnh hiện trạng di tích: ảnh chụp tổng thể, ảnh chụp các hạng mục công trình, chi tiết kiến trúc quan trọng, cảnh quan,...

Bản vẽ hiện trạng di tích: bao gồm các bản vẽ định vị công trình, mặt bằng tổng thể, mặt bằng các tầng, mặt cắt, mặt đứng, chi tiết kiến trúc kèm các ghi chú về vật liệu, niên đại, tình trạng kĩ thuật,...

2 PHÂN TÍCH VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG

• Phân tích và đánh giá các giá trị nghệ thuật của di tích.
• Phân tích và đánh giá tổng hợp hiện trạng di tích, niên đại xây dựng, mức độ bảo tồn các yếu tố gốc, tình trạng kĩ thuật, và những nguyên nhân gây hư hại, xuống cấp,...
• Phân tích và đánh giá về kĩ thuật xây dựng, vật liệu xây dựng....

3 THIẾT KẾ VÀ LẬP HỒ SƠ PHƯƠNG ÁN BẢO TỒN

• Phương án bảo quản
• Phương án phục chế
• Phương án tu bổ
• Phương án phục hồi
• Phương án tôn tạo

4 THẨM ĐỊNH VÀ ĐIỀU CHỈNH PHƯƠNG ÁN THIẾT KẾ

• Các cơ quan có thẩm quyền chịu trách nhiệm xem xét, thẩm định và thoả thuận về phương án thiết bảo tồn di tích theo quy định của pháp luật.
• Trong quá trình thi công, nếu có những phát hiện mới về di tích, phương án thiết kế cần được điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung,... cho phù hợp.

Câu lệnh thực hành: Hãy chụp ảnh hoặc vẽ lại hiện trạng của một di sản kiến trúc. Tìm hiểu và phân tích tình trạng và nguyên nhân dẫn đến việc xuống cấp, hư hại của di sản.

(Trang 28)

EM CÓ BIẾT

Các bước khảo sát và ghi nhận hiện trạng tại di tích tháp G1 Mỹ Sơn⁽¹⁾

Bước 1: Khảo sát thực trạng di sản

Trước khi khảo sát

Loại bỏ thực vật

Công tác khảo cổ

Bước 2: Chụp ảnh ghi nhận hiện trạng

Mất

Đổ vỡ

Mất liên kết

Nút

Dịch chuyển

Xói mòn

Rêu

Mốc

Tảo

Cây

Gỉ xám

Gỉ đen

(1) Nguồn: Lê Duy Thanh

(Trang 29)

Bước 3: Vẽ ghi và trắc đạc ảnh

Bước 4: Đối chiếu các kết quả để lập hồ sơ hiện trạng

(Trang 30)

Bước 5: Dựng mô hình công trình (bằng phần mềm 3D trên máy tính)

THẢO LUẬN

Hãy trao đổi và thảo luận về các nội dung liên quan đến bảo tồn di sản kiến trúc:

- Vì sao cần bảo tồn di sản kiến trúc?

- Các yếu tố tác động đến sự xuống cấp của di sản kiến trúc là gì?

- Các nguyên tắc trong bảo tồn di sản kiến trúc đó là gì?

- Việc bảo tồn di sản kiến trúc đem đến những lợi ích gì cho cộng đồng?

- Việc tìm hiểu về công tác bảo tồn di sản kiến trúc giúp em điều gì khi tham quan di sản kiến trúc ở địa phương?

VẬN DỤNG

- Hãy lựa chọn một di sản kiến trúc tại địa phương để thực hiện khảo sát và xây dựng một bộ tư liệu về di tích đó bao gồm:

- Ảnh hiện trạng di tích: ảnh chụp tổng thể cảnh quan (ngoại thất, nội thất), chi tiết kiến trúc nghệ thuật,...

- Ảnh, tư liệu liên quan đến lịch sử hình thành, quá trình tồn tại, biến đổi và các lần tu bổ di sản kiến trúc bằng phương pháp sưu tầm qua sách, báo, internet,...

- Dựng lại hình dạng nguyên gốc của công trình kiến trúc đó thông qua tư liệu đã thu thập được bằng bản vẽ hoặc mô hình.