Phần 2: Viết Báo Cáo Nghiên Cứu Về Một Vấn Đề Văn Học Hiện Đại | Chuyên đề học tập Ngữ văn 12 | Chuyên Đề 1: Tập Nghiên Cứu Và Viết Báo Cáo Về Một Vấn Đề Văn Học Hiện Đại - Lớp 12 - Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống

Trang 27

Yêu cầu

• Hiểu được cấu trúc chung của báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn học hiện đại.

• Biết cách thuyết minh khái niệm, triển khai hệ thống luận điểm, sử dụng thao tác nghiên cứu phù hợp để làm sáng tỏ các luận điểm.

• Sử dụng các dẫn chứng, trích dẫn phù hợp; trình bày danh mục tài liệu tham khảo đúng quy cách.

• Sử dụng hiệu quả các phương tiện phi ngôn ngữ.

I. CHUẨN BỊ VIẾT

– Xác định các khái niệm, thuật ngữ then chốt sẽ được sử dụng trong báo cáo nghiên cứu và những tác phẩm, tác giả sẽ trở thành đối tượng phân tích, đánh giá. Chẳng hạn, trước khi viết báo cáo nghiên cứu những cách tân nghệ thuật trong văn học hiện đại, hãy đọc lại khái niệm văn học hiện đại và những đặc trưng của thời kì văn học hiện đại trong phần Tri thức tổng quát để lựa chọn được những tác phẩm và tác giả phù hợp. Sau đó, đọc lại mục Sự cách tân về nghệ thuật (tr. 6) để nhận ra những gợi ý về đề tài nghiên cứu, định hướng nghiên cứu.

– Đọc lại các bài viết tham khảo ở Phần 1 để tìm ra bố cục; cách triển khai các luận điểm, sử dụng các dẫn chứng, trích dẫn; cách trình bày tài liệu tham khảo; cách sử dụng ngôn ngữ trong báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn học hiện đại.

– Dựa trên những hướng dẫn trong Phần 1 để xác định đối tượng, phạm vi, mục đích nghiên cứu; thu thập, phân tích và xử lí thông tin; xây dựng đề cương chi tiết cho báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn học hiện đại.

– Chọn lọc và ghi chép các thông tin đã thu thập được một cách có hệ thống, bằng cách trích dẫn, tóm tắt hoặc diễn giải (như đã được hướng dẫn trong sách giáo khoa Chuyên đề học tập Ngữ văn lớp 11). Ghi rõ nguồn thông tin, bao gồm tên tác giả, tên tài liệu, năm công bố, nhà xuất bản, số trang để tiện tra cứu và sử dụng khi cần.

Trang 28

II. VIẾT BÁO CÁO NGHIÊN CỨU

1. Xây dựng đề cương nghiên cứu

Cũng giống như các báo cáo nghiên cứu về văn học dân gian, văn học trung đại, báo cáo nghiên cứu về văn học hiện đại thường có bố cục bốn phần với những nội dung cụ thể sau:

– Đặt vấn đề: Nêu lí do chọn đề tài, đối tượng, phạm vi, mục đích nghiên cứu; giới thiệu cách tiếp cận vấn đề và những luận điểm chính sẽ được triển khai trong bài viết. Trình bày ngắn gọn (khoảng 3 – 7 câu).

– Giải quyết vấn đề: Diễn giải những khái niệm then chốt; nêu các luận điểm hay kết luận chính của người viết; huy động các lí lẽ, dẫn chứng, trích dẫn; sử dụng thao tác phân tích, tổng hợp, so sánh để làm sáng tỏ các luận điểm.

– Kết luận: Nêu khái quát ý nghĩa của đề tài và gợi mở hướng phát triển của đề tài.

– Tài liệu tham khảo: Liệt kê các tài liệu tham khảo được sử dụng trong bài viết, sắp xếp các thông tin về tài liệu theo đúng quy cách.

Ngoài ra, một số báo cáo nghiên cứu khi được công bố trên các tạp chí, kỉ yếu khoa học, còn có thêm phần tóm tắt, nêu khái quát lí do chọn đề tài, cách tiếp cận và các kết luận chính của nghiên cứu, các từ khoá mà tác giả sử dụng trong bài viết. Phần tóm tắt thường được đặt sau nhan đề, trước phần mở dầu báo cáo nghiên cứu.

Trang 29

Để xây dựng đề cương nghiên cứu, cần tham khảo các hướng dẫn trong sách giáo khoa Chuyên đề học tập Ngữ văn lớp 10 và lớp 11. Có thể sử dụng sơ đồ tư duy để hệ thống hoá các ý chính trong đề cương nghiên cứu như gợi ý dưới đây:

CÁI HOANG DÃ TRONG MUỐI CỦA RỪNG CỦA NGUYỄN HUY THIỆP:

• Khái niệm cái hoang dã

• Những biểu tượng về cái hoang dã:

– Rừng

– Hõm Chết

– Những sinh vật hoang dã

Hoa tử huyền

• Hành trình trở về nơi hoang dã của nhân vật:

– Đi săn

– Đối mặt với cái hoang dã 

– Thức tỉnh bản tính thiện

→ Quan niệm mới của Nguyễn Huy Thiệp về mối quan hệ giữa con người và tự nhiên

2. Trình bày hệ thống luận điểm

Các luận điểm chính trong báo cáo nghiên cứu về văn học hiện đại là những kết luận mới của đề tài, thường được trình bày ngắn gọn, cô đọng dưới dạng một đề mục được in nghiêng, in đậm hoặc một câu chủ đề và đặt ở đầu mỗi phần, mỗi đoạn. Các lập luận trong bài viết cắn được làm rõ bằng các dẫn chứng trong tác phẩm văn học hoặc được củng cố bằng việc trích dẫn các nhận định, đánh giá của các nhà nghiên cứu khác.

3. Chọn lọc, phân tích, bình luận các dẫn chứng, trích dẫn

Trong một báo cáo nghiên cứu về văn học hiện đại, dẫn chứng có thể là các chi tiết trong tác phẩm văn học, bản tóm tắt các sự kiện chính, bản mô tả chi tiết các thủ pháp nghệ thuật,... thể hiện rõ cảm quan nghệ thuật, cá tính sáng tạo, cách tân nghệ thuật của nhà văn. Các dẫn chứng được sử dụng trong bài viết phải tiêu biểu, sát hợp với các luận điểm và phải được chú thích rõ ràng về nguồn gốc (tên tác phẩm, tên tác giả). Báo cáo nghiên cứu không chỉ miêu tả, liệt kê các dẫn chứng, mà còn phải phân tích, diễn giải, đánh giá giá trị của chúng. Cần tránh việc tóm tắt cốt truyện hoặc trình bày quá dài các thông tin về tiểu sử của tác giả nếu không thực sự cần thiết.

Các trích dẫn có thể được sử dụng nhằm củng cố hoặc làm sáng tỏ các luận điểm, Trích dẫn cần được chọn lọc và ghi rõ nguồn.

4. Sử dụng các thao tác nghiên cứu

– Diễn giải là thao tác giải thích, cắt nghĩa các khái niệm, tư tưởng, nhận định hoặc trình bày cách cảm nhận, lí giải của người nghiên cứu về một chi tiết, yếu tố trong tác phẩm văn học. Diễn giải được sử dụng khi báo cáo nghiên cứu đề cập những thuật ngữ. khái niệm mới, những chi tiết khó hiểu.

Trang 30

– So sánh là thao tác đối chiếu các đối tượng với nhau nhằm nhận ra điểm tương đồng, khác biệt giữa chúng. So sánh thường được sử dụng để làm nổi bật cá tính sáng tạo và phong cách nghệ thuật, những cách tân nghệ thuật hoặc sự mới mẻ, độc đáo trong cảm quan nghệ thuật của nhà văn.

– Bình luận, đánh giá là thao tác đòi hỏi người nghiên cứu đưa ra những ý kiến, quan điểm riêng về hiện tượng nghệ thuật trong tác phẩm hoặc về nhận định của người khác. Bình luận, đánh giá thường được sử dụng để làm rõ giá trị của các dẫn chứng, trích dẫn.

– Tổng hợp là thao tác khái quát những đặc điểm nổi bật, quan trọng nhất của đối tượng. Tổng hợp thường được sử dụng nhằm giúp người đọc hình dung được bức tranh toàn cảnh về nghệ thuật hoặc cái nhìn toàn diện về vấn đề nghiên cứu.

III. CHỈNH SỬA, HOÀN THIỆN 

Tự là soát lại báo cáo nghiên cứu và chỉnh sửa, hoàn thiện theo các tiêu chí sau: